Hormonen zijn de chemische boodschappers van ons lichaam: ze sturen processen aan in bijna elk orgaan, van spijsvertering en stofwisseling tot het stresssysteem. De hormonen die een hoofdrol spelen in de menstruatiecyclus, zoals estradiol en progesteron, zorgen ervoor dat elke maand een eicel rijpt en vrijkomt. Maar hun invloed reikt verder dan alleen de voortplanting: ook de hersenen spelen hierin een centrale rol.

De hersenen sturen namelijk niet alleen de aanmaak van hormonen aan, maar worden óók door diezelfde hormonen beïnvloed. Onder invloed van estradiol en progesteron kunnen hersengebieden die emoties, geheugen en aandacht regelen van vorm en werking veranderen. Dat verklaart waarom je stemming, focus of energie kan variëren door de cyclus heen.

Vaak wordt die hormonale invloed vooral in een negatief daglicht gezet, denk aan menstruatieklachten of premenstruele stemmingswisselingen. Maar elke fase brengt óók sterke kanten met zich mee. Als je jouw cyclus beter leert kennen, kun je die unieke eigenschappen zelfs in je voordeel gebruiken.

Bijna alle vrouwen merken iets van hun cyclus. Naast de menstruatie zelf ervaren zo’n 50-70% van de vrouwen in de week vóór de menstruatie 1 of meerdere lichamelijke of mentale veranderingen, van een opgeblazen gevoel tot sneller prikkelbaar zijn. Voor een kleine groep (5-7%) zijn de klachten zo heftig dat ze spreken van PMDD (Premenstrual Dysphoric Disorder), met depressieve of angstige gevoelens die het dagelijks leven flink beïnvloeden.

Toch zien we bij vrouwen met PMDD géén afwijkende hormoonwaarden. Het verschil zit in de gevoeligheid van de hersenen voor de normale schommelingen van estradiol en progesteron, vooral in de luteale fase. Hun hormonen zijn dus niet anders, maar hun hersenen reageren anders. Waarschijnlijk spelen verschillen in het serotoninesysteem (het ‘gelukshormoon’) hierbij een rol.

Je genetica en gevoeligheid voor mentale klachten doen er waarschijnlijk toe. Daarnaast beïnvloeden ook factoren als stress, slaap en leefstijl hoe ‘stabiel’ je je door de cyclus heen voelt. Dat maakt de ervaring heel persoonlijk.

Het is belangrijk om te benadrukken dat er niet één ideaal is. Sommige vrouwen ervaren hun cyclus relatief stabiel, anderen merken juist duidelijke variatie en de meesten bevinden zich ergens daartussen. Dit weerspiegelt de grote individuele verschillen in hoe ons hormonale systeem werkt.

In de luteale fase, de week vóór de menstruatie, kunnen lagere energieniveaus, stemmingswisselingen en fysieke PMS-klachten (zoals een opgeblazen buik, slecht slapen of cravings) het zelfvertrouwen onder druk zetten.

Daartegenover staat de folliculaire fase, waarin estradiol stijgt richting de eisprong. Dit hormoon stimuleert energie, vergroot sociale en verbale vaardigheden en bevordert zelfs de aanmaak van nieuwe hersencellen en verbindingen. Veel vrouwen voelen zich in deze periode aantrekkelijker, energieker en zelfverzekerder. Niet voor niets wordt estradiol ook wel het ‘Beyoncé-hormoon’ genoemd.

Toch hoor je soms dat die energiepiek voor sommigen best overweldigend kan zijn. Zo hoor je ook dat vrouwen tijdens hun menstruatie zich juist gegronder voelen en sterker in hun schoenen staan. Ook hier verschilt het dus per persoon!

Omdat de impact van hormonen per vrouw verschilt, is bijhouden de sleutel. Noteer een aantal maanden (het liefst dagelijks) hoe je je voelt. Dit kan in een cyclus-app, dagboek, agenda of zelfs een Excel-overzicht. Kijk daarbij verder dan alleen ‘blijdschap’ of ‘somberheid’ en let bijvoorbeeld op je energieniveau, hoe je slaapt en je eetlust. Je kan ook denken aan hoe zelfverzekerd je je voelt en of je impulsiever of juist meer gefocust bent dan anders. 

Na verloop van tijd zie je patronen en kun je ontdekken hoe jouw cyclus je beïnvloedt. Het mooie: je kunt er vervolgens op inspelen. Als je de mogelijkheid hebt, kan je vervolgens proberen om intensief werk of sociale activiteiten in je folliculaire fase te plannen en zorg je juist voor extra rust in je luteale fase.

Natuurlijk zijn hormonen niet de enige factor die je stemming bepalen. Stress, je omgeving en persoonlijke omstandigheden spelen net zo goed mee. Maar je hormonen zijn wél een belangrijk puzzelstukje en wie dat stuk begrijpt, krijgt een completer beeld van haar welzijn.

Je hoeft natuurlijk geen hele biologieles te geven om uit te leggen wat hormonale schommelingen voor jou betekenen. Het kan wel helpen als je concreet kunt aangeven wat jij ervaart en wat je nodig hebt: “de komende dagen heb ik waarschijnlijk minder energie, dus ik houd mijn agenda wat leger” of “nu voel ik me juist heel energiek, dit is een goed moment voor intensief werk of sociale plannen.”

Tegelijkertijd ligt de verantwoordelijkheid niet alleen bij jou. Net zoals je je kunt verdiepen in je eigen lichaam, mag je ook van je omgeving verwachten dat zij basiskennis opdoen. Daar zijn veel toegankelijke bronnen voor, denk aan boeken (Hormonen & Vrouwen) tot podcasts (bijv. Universiteit van Nederland) en blogs van cyclus apps met goed onderbouwde informatie. Als die basis er is, kun je makkelijker delen hoe dit persoonlijk voor jou uitwerkt en wat jij van de ander nodig hebt.

In de praktijk is dit niet altijd vanzelfsprekend. Er heerst nog vaak schaamte en stigma rond menstruatie en hormonen. Denk dan bijvoorbeeld aan het verbergen van een tampon of het wegwuiven van klachten. Dat betekent dat er niet alleen openheid van vrouwen nodig is, maar ook een cultuur waarin anderen actief interesse tonen en ruimte geven om dit gesprek te voeren. Zo kan hormonale gezondheid net zo normaal bespreekbaar worden als slaap, voeding of stress.